'कितवा'चा भाषावैज्ञानिक उलगडा
- चिन्मय विजय धारूरकर
( हा केवळ सारांश, पूर्ण शोधनिबंधासाठी:http://chinmayvijay.blog.com/1564062/)
`कितवा' हा शब्द आपण मराठीत जरी सर्रासपणे वापरत असलो तरी अन्य कित्येक भाषांमध्ये या प्रश्नार्थक-सर्वनामासाठी पर्यायी शब्दच सापडत नाही.हिन्दी,इंग्रजी,अरबी अशी भाषांची यादीच बनवता येईल ज्यांत `कितवा'ला पर्याय सापडत नाही.मराठीत `कितवा' जसा आहे तसा गुजरातीत केटलामो,कन्नड मध्ये एष्टनेय,तेलुगूत एन्नोवं,फ़ारसीत चॅन्दोम,जर्मनमध्ये वी फ़िल्टं इ. भाषांत चपखल पर्याय सापडतात.
(अ)संस्कृतात `कतम' हा शब्द `कितवा'चा पर्याय म्हणून लोकप्रिय असला तरी त्यासाठीचा चपखल शब्द `कतम' नसून `कतिथ' आहे - हे (पाणिनीय सूत्रे व संस्कृत साहित्यातील उदाहरणे म्हणजेच `कतम' व `कतिथ' चे आढळ उद्धृत करून) साधार स्पष्ट करणे हा या शोधनिबंधाचा एक हेतू.
(आ)बरेच कोशकार`कतिथ' या शब्दिमासाठी इंग्रजीत`हाउमेनिअथ'/`हाउमेनिअस्ट'(मोनिअर विलिअम्स,२००३/१८९९:२४६) असा कृतक शब्द निर्माण करतात.त्याप्रमाणे हिन्दीसाठीही कोशकार `कितनवा'(सूर्यकान्त,१९८१) अशी शब्दनिर्मिती करतात.या निबंधात या गोष्टीचाही शोध घेण्यात आला आहे की इंग्रजीतील fourth, fifth, sixth यातील `-th' हा प्रत्यय व संस्कृतातील चतुर्थ, षष्ठ, कतिथ व कतिपयथ यातील `थुक्'(पाणिनीय संज्ञेनुसार)प्रत्यय म्हणजेच `थ' हे सजातीय (cognate) आहेत काय?
`कितवा' हा शब्द आपण मराठीत जरी सर्रासपणे वापरत असलो तरी अन्य कित्येक भाषांमध्ये या प्रश्नार्थक-सर्वनामासाठी पर्यायी शब्दच सापडत नाही.हिन्दी,इंग्रजी,अरबी अशी भाषांची यादीच बनवता येईल ज्यांत `कितवा'ला पर्याय सापडत नाही.मराठीत `कितवा' जसा आहे तसा गुजरातीत केटलामो,कन्नड मध्ये एष्टनेय,तेलुगूत एन्नोवं,फ़ारसीत चॅन्दोम,जर्मनमध्ये वी फ़िल्टं इ. भाषांत चपखल पर्याय सापडतात.
(अ)संस्कृतात `कतम' हा शब्द `कितवा'चा पर्याय म्हणून लोकप्रिय असला तरी त्यासाठीचा चपखल शब्द `कतम' नसून `कतिथ' आहे - हे (पाणिनीय सूत्रे व संस्कृत साहित्यातील उदाहरणे म्हणजेच `कतम' व `कतिथ' चे आढळ उद्धृत करून) साधार स्पष्ट करणे हा या शोधनिबंधाचा एक हेतू.
(आ)बरेच कोशकार`कतिथ' या शब्दिमासाठी इंग्रजीत`हाउमेनिअथ'/`हाउमेनिअस्ट'(मोनिअर विलिअम्स,२००३/१८९९:२४६) असा कृतक शब्द निर्माण करतात.त्याप्रमाणे हिन्दीसाठीही कोशकार `कितनवा'(सूर्यकान्त,१९८१) अशी शब्दनिर्मिती करतात.या निबंधात या गोष्टीचाही शोध घेण्यात आला आहे की इंग्रजीतील fourth, fifth, sixth यातील `-th' हा प्रत्यय व संस्कृतातील चतुर्थ, षष्ठ, कतिथ व कतिपयथ यातील `थुक्'(पाणिनीय संज्ञेनुसार)प्रत्यय म्हणजेच `थ' हे सजातीय (cognate) आहेत काय?
(इ) १.क्रमवाचक(`डट्'चा तमडागम)
2.तमभाववाचक(`तमप्'प्रत्यय जो उत्तम,सुन्दरतम,प्रियतम इ.त दिसतो)व
३.जतिपरिप्रश्नातील(`डतमच्' जो कतम मध्ये दिसतो).अशा तीन`तम' प्रत्ययांची सविस्तर चर्चा करून त्यांतील साम्यभेदावरही प्रकाश टाकण्यात आला आहे.
(ई)"तरभाववाचक रूपे व द्विवचने (एखाद्या भाषेत असणे) यांत संबंध आहे काय?" हा प्रश्न व त्यावर काही निश्चित उत्तर देण्यासाठी येणा-या अडचणी,यांचाही विचार या शोधनिबंधात करण्यात आला आहे.
(ई)"तरभाववाचक रूपे व द्विवचने (एखाद्या भाषेत असणे) यांत संबंध आहे काय?" हा प्रश्न व त्यावर काही निश्चित उत्तर देण्यासाठी येणा-या अडचणी,यांचाही विचार या शोधनिबंधात करण्यात आला आहे.
No comments:
Post a Comment